صندوق‌های قرض‌الحسنه word 18 صفحه

عنوان :صندوق‌های قرض‌الحسنه

قالب بندی :word

تعداد صفحات : 18

محتویات

چکیده

پیشینه سیاسی و انقلابی صندوق‌های قرض‌الحسنه

رشد شگفت‌آور

موارد تخلف

اخلال در بازار پول

ارائه مدل

آزمون ریشه واحد

ماهیت هم‌خطی

واریانس همسانی

تخمین مدل و بررسی پارامترهای برآورد‌شده

نظارت بر صندوق‌های قرض‌الحسنه

منابع و مآخذ

منابع انگلیسی

قسمتی از متن

چکیده

صندوق‌های قرض‌الحسنه که با دیدگاه سیاسی، انقلابی و اقتصادی در سال 1346تأسیس شدند و بعد از انقلاب، تحت نظارت سازمان اقتصاد اسلامی به فعالیت خود به‌طور رسمی و قانونی ادامه حیات دادند، اکنون معضلی برای اقتصاد ایران شده‌اند. مشکل ورشکستگی برخی از این صندوق‌ها کم‌کم به بحران ملی تبدیل می‌شود که گذشته از پیامدهای منفی اقتصادی، عواقب اجتماعی خطرناکی برای بازار پول و سرمایه کشور خواهد داشت. تعاونی‌های اعتبار و مؤسسات قرض‌الحسنه که هر روز در حال گسترش هستند، عملاً به مؤسسات انتفاعی پولی تبدیل شده‌اند. آن‌ها با نرخ‌های بالا سپرده می‌گیرند و به مشتریان خود تسهیلات می‌دهند. به گفته مسؤولان بانک مرکزی براساس قوانین پولی و بانکی حاکم بر کشور این مؤسسات دیگر قرض‌الحسنه نیستند؛ چرا که عملیات آن‌ها به اعطای وام‌های ضرور و اضطراری کوچک محدود نیست. بسیاری از این مؤسسات به جز دریافت سپرده‌های ریالی، سپرده‌های ارزی نیز دریافت می‌کنند و عملاً کار این مؤسسات به عملیات زیرزمینی تبدیل شده است. افزون بر این، افتتاح حساب جاری، حساب مدت‌دار، صدور دسته چک و پرداخت سود از جمله تخلفات این مؤسسات است. این در حالی است که مؤسسات مذکور تحت نظارت و کنترل بانک مرکزی قرار ندارند و عملکرد آن‌ها سبب اخلال در بازار پول و سرمایه و گاهی عدم اثرگذاری سیاست‌های پولی می‌شود.

هدف مقاله حاضر، بررسی مشکلات و بحران‌هایی است که برخی صندوق‌های قرض‌الحسنه با عملکرد خود و بدون نظارت بانک مرکزی در بازار مالی کشور ایجاد می‌کنند. از جمله اخلال‌ها می‌توان به رشد نقدینگی، افزایش ضریب فزاینده پولی و در پی آن، افزایش نرخ تورم، عدم تعهد به سپرده ذخیره قانونی و وام‌دهی بیش از حد و مهم‌تر از آن، فعالیت‌های صوری و پولشویی اشاره کرد. در پایان مقاله راهکارهایی جهت ادامه حیات این صندوق‌ها با نظارت کامل بانک مرکزی ارائه خواهد شد.

واژگان کلیدی: صندوق‌های قرض‌الحسنه، بازار پول و سرمایه، نقدینگی، ضریب فزاینده نقدینگی.

پیشینه سیاسی و انقلابی صندوق‌های قرض‌الحسنه

نخستین صندوق‌های قرض‌الحسنه را در سال 1346، عده‌ای از بازاریان تهران در مسجد لرزاده بنا نهادند. بازاریان شناخته‌شده وقت، نام این صندوق را «صندوق ذخیره جاوید» نهادند. تشکل مذهبی دیگری از دل بازار تهران، دومین صندوق قرض‌الحسنه را به نام صندوق قرض‌الحسنه جاوید تأسیس کرد، این صندوق که به‌دلیل کارکردهای سیاسی پشت‌پرده‌ای که ایفا می‌کرد، بارها مورد هجوم ساواک قرار گرفت. تعداد صندوق‌های قرض‌الحسنه با وجود مخالفت حکومت به‌شدت افزون شد. اغلب صندوق‌ها با تکیه بر پس‌اندازهای مردمی به منابع قابل توجهی برای دسته‌های سیاسی مخالف حکومت تبدیل شدند. فعالیت سیاسی مؤسسات قرض‌الحسنه تا آن‌جا پیش‌ رفت که ساواک چندین‌بار به آن‌ها حمله کرد.

صندوق‌های قرض‌الحسنه آن زمان به‌طور عمده با هدف دستگیری از فقیران و نیازمندان و مبارزه با رباخواری در تهران تأسیس شد. این مؤسسه را از همان ابتدا افراد شناخته‌شده بازاری و کاسبان معتبر اداره می‌کردند و مردم نیز متناسب با نیازهایی که داشتند، برای جذب تسهیلات با کارمزد ناچیز به این صندوق‌ها رو می‌آوردند. گفته می‌شود بازاریان تهران، نخستین کسانی بودند که اوّل‌بار صندوق پس‌انداز کوچکی راه انداختند و از محل منابع انباشته شده آن به افراد نیازمند وام می‌دادند. بنا به روایات مربوط به سال‌های واپسین دهه 40، سنّت «گل‌ریزان» (حمایت مالی از افراد ورشکسته) بهانه خوبی برای تشکیل این صندوق‌ها بود. «بانک بدون نزول»، یکی از شناخته‌شده‌ترین مؤسسه‌های قرض‌الحسنه‌ای بود که در سال‌های نخستین دهه پنجاه، در تهرآن‌راه‌اندازی شد. این مؤسسه از محل منابع مالی خود وام‌های بسیاری پرداخت کرد. این مؤسسه، نخستین صندوق قرض‌الحسنه‌ای بود که بر مبنای قانون تجارت، به ثبت قانونی رسید. کارکردهای سیاسی و مبارزاتی خاص که مؤسسان صندوق‌های قرض‌الحسنه در پی آن بودند، خیلی زود صندوق‌ها را در معرض تهدید نیروهای امنیتی حکومت وقت قرارداد.

خیلی از صندوق‌های تشکیل‌شده در مساجد با فشار ساواک تعطیل شد. بسیاری از گردانندگان صندوق‌ها البته با اتهام‌های سیاسی، به ساواک کشانده شدند. بررسی‌ها نشان می‌دهد نخستین کسانی که صندوق‌های قرض‌الحسنه را راه‌اندازی کردند، اعضای گروهی سیاسی بودند که به نام «مؤتلفه اسلامی» معروف شدند. در رأس شاخه مبارزان بازاری این جمعیت، افراد بانفوذی همچون حاج سعید امّانی، حبیب‌الله عسکراولادی،. علی میرمحمد صادقی و انصاریان قرار داشتند. آن‌ها تأمین مالی جنبشی را بر عهده داشتند که وارد مبارزات مسلحانه ضد محمدرضا پهلوی شده بود. از آن‌جا که تشکیل صندوق‌ها را مبارزان سیاسی بر عهده داشتند و افزون بر این، پرداخت وام‌های بدون بهره، کاسبی بانک‌ها و یهودیان بازار را کساد کرده بود، ساواک به‌شدت از صندوق‌ها در هراس بود. صندوق‌های قرض‌الحسنه تا سال 1357 به‌تدریج افزایش یافت؛ امّا به‌دلیل فضای سیاسی خاص آن دوران تعداد آن‌ها از 200 مؤسسه تجاوز نکرد. زمان انقلاب، صندوق‌ها، آشکار و نهان، در مبارزه ضد حکومت شاه شرکت کردند و جزو معتمدان انقلاب قرار گرفتند. انقلابیان امروز و بازاریان مبارز دیروز، همچنان بر حفظ صندوق‌های قرض‌الحسنه اصرار کردند. با این حال، افزایش تعداد قرض‌الحسنه‌ها، موضوع تغییر ساختار و تبدیل آن‌ها به بانک‌های خصوصی را سر زبان‌ها انداخت امّا ملی‌شدن اقتصاد و بسته‌شدن چتر بانکداری خصوصی در ایران، این تفکر را به تعلیق فرو برد. جمعیت مؤتلفه اسلامی که نقش پررنگی در بسیج نیروها ضد محمدرضا شاه داشت، بی‌درنگ از امّام خمینیy مجوز تأسیس «بانک اسلامی» را درخواست کرد. به این ترتیب، بنای «تشکیل سازمان اقتصاد اسلامی» از همان روزهای اولیه سال 1358 ریخته شد و هیأت مدیره آن تصمیم گرفت با بسیج همه صندوق‌ها، مقدمات تأسیس یک بانک را فراهم آورد. مؤسسات بانک اسلامی در نشست‌های متعددی که با مسؤولان بانک مرکزی داشتند، مجوزهای لازم را گرفتند؛ امّا دولت موقت تصمیم گرفت بانک‌ها و صنایع را ملی اعلام کند. به این ترتیب، بانک اسلامی که سرمایه اولیه آن 2 میلیارد ریال بود و از سوی مردم 4 میلیارد پذیره‌نویسی شده بود، تشکیل نشد؛ ولی دولت قول داد که شرایط ویژه‌ای را برای سازمان اقتصاد اسلامی ایجاد کند و قرار شد سازمان اقتصاد اسلامی، وظیفه خدمت‌رسانی و اعطای وام به صندوق‌های قرض‌الحسنه را بر عهده بگیرد (http://homitrade.persianblog.com).

به این ترتیب، سازمان اقتصاد اسلامی را که در سال 1358 بازاریان متنفذ ایجاد کردند، بسیاری از صندوق‌های قرض‌الحسنه را تحت پوشش خود قرار داد. این سازمان با تحت پوشش قراردادن صندوق‌های قرض‌الحسنه موجود رو به گسترش، عملاً بخشی از فعالیت بانکداری کشور را در اختیار دارد و وام‌هایی را در اختیار صندوق‌هایی قرار می‌دهد که قواعد، سازمآن‌را اجرا می‌کنند. براساس این قواعد، صندوق‌ها باید بین 10 تا 15 درصد کل موجودی حساب‌های پس‌انداز و جاری خود را به‌صورت سپرده نزد سازمان اقتصاد اسلامی نگهداری کنند (همان).

رشد شگفت‌آور

در مورد تعداد مؤسسه‌های قرض‌الحسنه در سطح کشور، آمارهای گوناگونی وجود دارد. آمارها نشان می‌دهد که از سال 1346 تا 1357 تعداد صندوق‌ها به 200 واحد رسید؛ سپس در سال 1362 به 1400 واحد و سپس از آن به 2000 واحد در سال 1364 رشد یافته است. این تعداد در سال 1365 به 2200 صندوق و بعد از ده سال، فراتر از 3000 واحد رسید. در حال حاضر، برخی آمارها شمار این صندوق‌ها را 6000 واحد برآورد می‌کند.

جدول شماره 1: تعداد صندوق‌های قرض‌الحسنه 79-1348

سال

تعداد صندوق‌های قرض‌الحسنه

رشد سالانه (درصد)

58-1348

1359

1362

1363

1364

1365

1379

200

800

1400

1650

2000

2250

6000

300

166

مأخذ: مجله بانک و اقتصاد شماره 23-1381

فشار بر صندوق‌های قرض‌الحسنه از اوایل دهه 60 آغاز شد. در آن زمان، فعالیت صندوق‌ها در نبود بانک‌های خصوصی گسترش یافت و فضایی انحصاری داشتند. تخلفات برخی صندوق‌ها در سال 1362 سبب شد تا صندوق‌های بدون مجوز را تعطیل کنند. این فشار همچنان ادامه داشت تا آن‌که در سال 1366 وزیر کشور از سازمان اقتصاد اسلامی خواست تا از هرگونه دخالت در امور صندوق‌های قرض‌الحسنه خوداری کنند ().

با آغاز دهه 70 فعالیت صندوق‌ها با افت شدیدی روبه‌رو شد. سیاست انبساطی بانک‌ها، آغاز به‌کار چند مؤسسه مالی و اعتباری و از سرگیری همزمان فعالیت بورس تهران به این روند نزولی دامن زد. در کنار این وقایع، افزایش قیمت ارز و طلا که سودآوری چشمگیری داشت، پول‌های سرگردآن‌را به سمت خود جذب کرد و کم‌کم صندوق‌ها جذابیت خود را از دست دادند (همان)؛ امّا از نیمه دوم دهه هفتاد به علل گوناگون از جمله سختگیری بیش از حد بانک‌ها جهت اعطای وام که از سیاست انقباضی بانک مرکزی به‌منظور کاهش نقدینگی سرچشمه می‌گرفت، این صندوق‌ها دوباره فعالیت خود را گسترش دادند و تعداد آن‌ها فزونی گرفت؛ زیرا صندوق‌ها تحت نظارت بانک مرکزی نبودند و می‌توانستند به راحتی سپرده‌ها را گرد آوردند و به اعطای وام و اعتبار بپردازند.

موارد تخلف

انتقاد به عملکرد صندوق‌های قرض‌الحسنه از اواسط سال 1381 آغاز شد؛ سپس به اوج خود رسید. وزارت اقتصاد و دارایی اعلام کرد: «این صندوق‌ها غیرانتفاعی هستند؛ در حالی که فعالیت آن‌ها انتفاعی است. همچنین برخی از صندوق‌ها به افتتاح حساب جاری و استفاده از دسته چک، حساب مدت‌دار و پرداخت سود مبادرت کرده‌اند». بحث اصلی دربارة فعالیت این صندوق‌ها به شیوه‌های غیرقانونی اعطای وام بر‌می‌گردد. براساس موازین شرعی و اساسنامه فعالیت این صندوق‌ها، اعطای هرگونه وام با بهره به‌صورت مشروط ممنوع است؛ امّا این اصول را برخی از صندوق‌ها زیر پا می‌نهند.

در طول مدت فعالیت صندوق‌های قرض‌الحسنه از ابتدای سال 46 تاکنون، دو گرایش عمده در کار آن‌ها دیده شده است. نخست، این صندوق‌ها برای مبارزه با رباخواری پدید آمده‌اند و فعالیت بسیاری از آن‌ها از جمله صندوق‌های زیر نظر سازمان اقتصاد اسلامی به همین شکل ادامه یافت؛ امّا گرایش دیگری هم در فعالیت این صندوق‌ها پدید آمد. بسیاری از صندوق‌های موجود کشور فعالیت اقتصادی (از خرید و فروش سهام تا دلالی مسکن، خودرو و موبایل) می‌کنند. حتی برخی از این صندوق‌ها به‌ شیوه‌های خاصی به خرید و فروش انواع لوازم خانگی روی آورده‌اند. افزون بر این، بعضی از این مؤسسات به فعالیت غیرقانونی از جمله پولشویی، ایجاد بازارهای سیاه، دلالی و ساخت‌و‌ساز مسکن روی آورده‌اند (روزنامه همشهری: 25/8/1381)؛ در حالی که اعتقاد بر این است این صندوق‌ها نباید کار اقتصادی کنند و اگر قرار است چنین اتفاقی بیفتد، باید به‌طور کامل شرعی و قانونی باشد.

دانلود فایل >>>

سایر محصولات :
صندوق‌های قرض‌الحسنه word 18 صفحه

صندوق‌های قرض‌الحسنه word 18 صفحه...

صندوق‌های قرض‌الحسنه word 18 صفحه

صندوق‌های قرض‌الحسنه word...

صندوق‌های قرض‌الحسنه word 18 صفحه

صندوق‌های قرض‌الحسنه word 18...

صندوق‌های قرض‌الحسنه word 18 صفحه

صندوق‌های قرض‌الحسنه word 18...

پاورپوینت درباره تصمیم گیری و تعیین خط مشی دولتی

پاورپوینت درباره تصمیم گیری و...

پاورپوینت درباره تصاویر امکان تاریخی ایران